قدس آنلاین - وحید اکرمی: این روزها اخبار فرونشست زمین در مناطق مختلف ایران بیش از پیش به گوش می رسد. فرونشست به خودی خود ترسناک و خطرآفرین است اما اگر این اتفاق در کلان شهرهایی مانند تهران و مشهد و یا شهرهای صنعتی مثل کرج و اراک و یا شهرهایی با قدمت تاریخی و آثار فراوان باستانی مانند شیراز و اصفهان رخ دهد، به مراتب خطرات و تبعات بیشتری خواهد داشت. متاسفانه این فاجعه اکنون در حال اتفاق افتادن است. به عنوان مثال، گردشگران در اصفهان می توانند علاوه بر تماشای آثار باستانی، درزها و شکافهای ایجاد شده روی آنها را به نظاره بنشینند. درزها آنقدر زیاد شده اند که حتی کاری از دست پطروس فداکار (اگر افسانه نباشد) هم دیگر بر نمی آید.

چرا زمین میل به نشستن پیدا کرده است؟

دخالت بشر در محیط زیست و تغییرات اقلیمی و خشکسالی های مداوم از مهمترین عوامل فرونشست زمین است. وقتی ابرهای آسمانی خست به خرج داده و از بارش باران بر زمین مضایقه می کنند، بشر به اجبار به سمت خارج کردن آبی خنک و گوارا از دل زمین می رود. اما هر قطره خروج این آب خنک از زمین باعث ایجاد داغی بزرگ بر دل زمین می شود.

برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی باعث شده تا سفره زمین خالی و خشک و گردد دیگر این میزبان مهربان نتواند از انسانها پذیرایی کند و لیوان آبی به دست آنها بدهد. شاید کفگیر به ته دیگ سفره های آبی خورده است که قد زمین از شدت خجالت، سالانه چندین سانتی متر آب و پایین می رود. البته مقصر اصلی انسانهایند. آنها برای نجات خود، در حال کندن گور زمین هستند.

مصرف بی رویه آب های زیرزمینی و بیانه گام دوم انقلاب

مدیریت و استفاده صحیح از منابع آب های زیرزمینی در بخش کشاورزی بسیار مهم و حیاتی است. این موضوع توسط رهبر معظم انقلاب در بیانه گام دوم و در بخش کشاورزی در قالب شناسایی نقاط ضعف و قوت و تهدیدهای موجود، عنوان شده است. در این بیانه می خوانیم: نظر به سپری شدن چهار دهه از حیات انقلاب اسلامی و پیمودن گام اول، شایسته است با شناخت دستاوردها و تجارب این ۴۰ سال در بخش کشاورزی، نقاط ضعف و قوت و فرصت‌ها و تهدیدهای موجود را احصا و برای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی مبتنی بر واقعیات میدانی، نیازها و اولویت‌های توسعه کشاورزی در گام دوم انقلاب استفاده کرد.

استفاده بدون ضابطه از آب های زیرزمینی در بخش کشاورزی یکی از تهدیدهای بسیار مهم است و عدم توجه به آن کشور را با مخاطرات جدی روبرو خواهد کرد.

تاریخچه فرونشست در ایران

براساس آماری که دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور ارائه می دهد، از حدود ۲۵ سال قبل موضوع فرونشست دشت‌ها و مناطق مختلف کشور مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و نسبت به ثبت و معرفی آن اقدام شده و هشدارهای لازم به مسؤولان نیز داده شده است.

دست و پنجه نرم کردن ۲۹ استان ایران با فرونشست زمین

بر اساس بررسی‌های میدانی سازمان نقشه برداری ایران، در حال حاضر از ۳۱ استان کشور، ۲۹ استان در خطر پدیده فرونشست قرار دارند.

استان های تهران، اصفهان، اراک، قزوین، فارس، کرمان و بسیاری از بناهای تاریخی همچون نقش رستم، تخت جمشید، سی و سه پل و پل خواجو و میدان نقش جهان و... در خطر جدی نابودی بر اثر فرونشست زمین قرار دارند و این بحران می‌تواند در نخستین مرحله تبعات امنیتی با خود به همراه داشته باشد.

مخاطرات بالقوه و بالفعل

مهمترین مخاطرات فرونشست را باید ترک خوردن ساختمان‌ها، آسیب دیدن جاده‌ها و پل‌ها و خسارت فراوان به آنها قلمداد کرد. اما مهم‌ترین خسارت و بدترین ضربه‌ای که فرونشست وارد می‌کند، این است که نفوذپذیری آب در زمین از بین می‌رود. یعنی اگر نزولات جوی فراوانی هم داشته باشیم دیگر امکان نفوذ آب به لایه‌های درونی زمین وجود ندارد. بنابراین روی زمین روان آب‌هایی تشکیل می‌شود که مواد مغذی خاک را با خود حمل می‌کند. در نتیجه دشت‌های حاصلخیز تبدیل به بیابان‌های بی‌حاصل می شوند.

فرونشست در دیگر کشورها

البته پدیده نامبارک فرونشست تنها مختص به ایران نیست. این پدیده در دیگر کشورهای جهان از جمله در کشورهای خاور دور و نزدیک و حتی در خاورمیانه نیز اتفاق افتاده است. به عنوان مثال مدتی است که فرونشست زمین در اطراف کابل ایجاد شده است.

سالها، بالاترین رکورد فرونشست درکره زمین به میزان ۳۲ سانتیمتر و متعلق به ایالت نیومکزیکو بود؛ اما ایران ۲ بار این رکورد را یکی در سال ۲۰۱۰ در تهران با ۳۶ سانتیمتر و بار دوم در سال ۲۰۱۵ بین دشت فسا و جهرم با ۵۴ سانتیمتر شکست.

باید توجه داشت که این پدیده قابل کنترل است و در کشوری مانند ژاپن مدیریت شده است، به گونه‌ای که در منطقه‌ای از این کشور سالانه ۱۱ سانتی‌متر فرونشست داشت اما با برنامه‌ریزی جدی این کشور، پس از ۱۵ سال، این فرونشست صفر شده است.

نمونه دیگر مدیریت فرونشست در در دشت کالیفرنیا که مدتها در وضعیت بحرانی قرار داشت اتفاق افتاده است. در حال حاضر فرونشست زمین در این منطقه با اصلاح شیوه آبیاری، تزریق آب به سفره‌های زیر زمینی (تغذیه مصنوعی آب‌های زیر زمینی) کنترل شده است.

چگونه فرونشست را مدیریت کنیم؟

۴ عامل زیر مهمترین روش های علمی مبارزه با پدیده فرونشست است.

 مسدود نمودن چاه‌های آب غیرقانونی و مقابله با اضافه برداشت های بیش از حدمجاز.

 تجدید نظر در شیوه های آبیاری و استفاده از شیوه‌های نوین به جای سنتی.

 مدیریت کشت و زرع. به عنوان مثال در مناطق خشک و نیمه خشک مثل استان‌های فارس و اصفهان، کشت برنج و شالیزار باید ممنوع شود و کشت محصولات کم آب طلب جایگزین آن شود.

 تغذیه مصنوعی سفره‌های زیرزمینی به ویژه در فصولی که نیاز آبی و کشاورزی به حداقل می رسد.

کار امروز را به فردا مسپار

وضعیت دشت های ایران بسیار خطرناک شده است. زمین به صورت پیوسته اما بسیار ناملموس در حال نشستن است و این موضوع تبعات ناگواری را به همراه خواهد داشت. نیمی از این مشکل مربوط به تغییر اقلیم و خشکسالی های مداوم است اما با مدیریت بهینه منابع آب زیرزمینی می توان بر نیمی دیگر از این مشکل فائق شد. کار سختی است اما ناشدنی نیست. کشورهای دیگر توانستند چرا ما نتوانیم؟

انتهای پیام/